Edirne’de 84 öğrenciden oluşan bir köy okulunda tüm dünyaya örnek olabilecek bir proje hayata geçirildi. Okulun idarecisi Nesrin Kaçar’ın öncülüğünde başlatılan “Okulumda Kompost” adlı projede tüm ortaokul öğrencileri hep birlikte kompost yapıyor. Birlikte şimdiye kadar 72 litre kompost ürettiklerini belirten Kaçar, elde ettikleri gübreleri okulun bahçesindeki çorak toprakları canlandırmakta ve fidan dikmekte kullandıklarını söylüyor. Aynı zamanda İngilizce öğretmeni olan Nesrin Kaçar’a projenin detaylarını ve neler yaptıklarını sorduk.
Kompost hazırlama fikri nasıl oluştu? Öğrencileriniz bu fikrinizi nasıl karşıladı?
Kompost, pek çoğumuz için çok yeni; belki bilgi sahibi olmadığımız bir konu. Bir gün, yakın ve fikirlerini değerli bulduğum bir arkadaşım, evde kompost üretmeyi planladığından bahsedince tam olarak ne olduğunu araştırmaya başladım. Verilere göre, dünya çapında çöplüğe ulaşan atıkların büyük bir bölümü gıda atıklarından oluşuyor. Bunu birçok açıdan kayıp olarak görebiliriz. Konuyla ilgili yazılmış kitap ve makaleler okurken bir taraftan da ülkemizde ve yurt dışındaki uygulamaları inceledim. Okudukça, öğrendikçe daha cazip gelmeye başladı. Özellikle uzmanların “siyah altın” benzetmesi benim için çok şey ifade ediyordu.
Bir süre sonra arkadaşımın da çabalarıyla evlerimizde eş zamanlı olarak kompost üretmeye başladık. Süreç de sonuç da öyle muazzamdı ki bunu yaygınlaştırmanın yollarını düşündük. Bu noktada işe, geleceğimiz olan çocuklardan başlamak kadar mantıklı bir yöntem olamazdı. Okul müdürümüzle ve ortak çalışma yapmayı planladığım Fen Bilimleri öğretmeni arkadaşımla kompost üretimini okulda öğrencilerimizle hayata geçirmeye karar verdik.
Çocuklara kompost üretme planımızı detaylarıyla aktardığımızda, konu büyük merak uyandırdı. Geri dönüşüm bu yaş gruplarının her zaman ilgisini çekmiştir. Bu defa bambaşka bir şeyi geri dönüştüreceklerdi. Doğadan gelen, önce dönüşecek sonra da en değerli hâliyle ait olduğu yere dönecekti.
Kompost çalışmalarına ne zaman başladınız ve nasıl bir süreç izlediniz?
İşe 2021 Aralık ayında, sistemin ve gerekli malzemelerin öğrencilere tanıtılmasıyla başladık. Kompostun oluşumu ve sonrasında doğaya sağladığı katkılarla ilgili detaylı bilgilendirmeler yaptık. Kullanacağımız temel gıda atıklarını belirledik. Ardından görev dağılımları ve planlamalar yapıp işe koyulduk.
Projenin başından bu yana ne kadar kompost ürettiniz? Yaptığınız kompostları nerelerde değerlendirdiniz?
Ev tipi sistemde bugüne kadar yaklaşık 72 litre kompost ürettik. Bunu dört farklı zamanda elde ettiğimiz için yine farklı zamanlarda okul bahçesinde kazdığımız alanlara gömdük. Bu tip sistemde üretilen gübreyle, çorak ve ölü durumdaki toprağı bile canlandırmanın mümkün olduğu iddia ediliyor. Yüksek oranda humus içermesi onu çok besleyici kılıyor. Bahsettiğim alanlar pek iyi durumda değildi. Bu bize elde ettiğimiz gübrenin ne ölçüde fark yaratabileceğini görmemiz açısından avantaj sağladı. Dış mekân sistemde olgunluğundan emin olmadığımız ve bir süre daha bekletmeyi tercih ettiğimiz 20 litre kadar kompost daha var. Bir taraftan da ev tipi sistemde üretim yapmaya devam ediyoruz.
“Öğrencilerin evlerinde kolay ulaşacağından emin olduğumuz meyve ve sebze atıklarını kullandık.”
Kompost yaparken hangi yöntem ve malzemelerden yararlandınız?
Ev tipi (Bokaşi) ve dış mekân sistemini kullandık. Bunlar bazı yönleriyle birbirinden ayrılan yöntemler. Geri dönüşüme dâhil edeceğiniz malzemelerin ise neler olduğu detaylı bilgi gerektiren bir konu. Her iki yöntem için de aynı türde malzemeleri kullanamıyorsunuz. Yeşiller ve kahverengiler şeklinde iki temel gruba ayırıyoruz ve ıslaklık oranlarına göre sınıflandırıyoruz. Hızlı ve yavaş çürüyenler arasında denge sağlayabilmek gerekiyor. Bu süreçte öğrencilerin evlerinde kolay ulaşacağından emin olduğumuz meyve ve sebze atıklarını kullandık. Kahve telvesi ve yumurta kabuğunun kompostun kalitesini arttırdığı yönünde bilgi edindik ve bunları da dâhil etmeye karar verdik. Bu noktada Keşan ilçesinde yer alan büyük çaplı bir işletmeden haftalık olarak kahve telvesi ve yumurta kabuğu temin ettik. Gözlemlerimize göre kahve telvesi gübremiz için ideal bir ıslaklık sağladı. Hızlı çürüyenlerin artırdığı su oranını bu sayede dengeledi.
“Ev tipi sistemde yaklaşık sekiz haftada bir, olgunlaşmış kompost elde ettik. Bu açıdan bakıldığında sabır gerektiren bir iş.”
Kompostu hazırladıktan sonra olgunlaşması için ne kadar bekliyorsunuz?
Ev tipi sistemde daha hızlı sonuca ulaşıyorsunuz. Ancak iki yöntemde de malzemeyi koyup beklemek gibi bir durum söz konusu değil. Belli aralıklarda kıvamını ve ideal oran için neye ihtiyaç duyduğunu gözlemlemekte hatta tüm malzemeyi karıştırmakta fayda var ve bu durum süreci uzatabiliyor. Ev tipi sistemde yaklaşık sekiz haftada bir, olgunlaşmış kompost elde ettik. Bu açıdan bakıldığında sabır gerektiren bir iş.
“Onların başarma yolunda ilerleyişine az veya çok rehberlik edebilmek bizi mutlu ediyor.”
Ortaklaşa yaptığınız çalışma size ve öğrencilerinize neler kattı? Çocuklara çevre bilinci aşılamak anlamında ne gibi getirileri olduğunu düşünüyorsunuz?
Ellerinde evlerinde biriktirdikleri malzemeyle geldiklerinde onları gözlemlemek çok keyifli. Gün geçtikçe doğayı daha çok sevdiklerini görebiliyorsunuz. Çevre bilinci ve sorumluluk duyguları gelişiyor ve en güzel tarafı yaptıkları işi bir zorunluluk olarak görmeden içsel bir disiplin anlayışıyla yapıyorlar. Sürecin sonunda neler olacağını merak ediyorlar. Merak, öğrenciler için paha biçilmez ve hayat boyu onlara önemli katkılar sağlayacak bir duygu. Gözleri dolu bakan çocuklar görüyorsunuz. Emek vererek ve sabrederek neler ortaya çıkabileceğini fark ediyorlar. Onların başarma yolunda ilerleyişine az veya çok rehberlik edebilmek bizi mutlu ediyor.
Eğitmen gözüyle daha sürdürülebilir bir dünya için hepimize düşen görevler sizce nelerdir?
Her şeyden önce sürdürülebilir bir dünya için yapılabileceklerin yalnızca sözlü öğretilerle aktarılması pek mümkün değil. Çocuklarımıza gözlemleme ve dâhil olma fırsatı yaratmalı ve onlara örnek olmalıyız. Çok değerli bir yerde nefes alıp verdiğimizi fark etmeli, sahip olduğumuz güzelliklerin değerini özümsemeliyiz. Bunun ortak bir sorumluluk duygusu oluşturacağına inanıyorum. Var olanı korurken bir taraftan da kompost üretiminde olduğu gibi onu geliştirme yönünde de adımlar atmalıyız. Belki küçük adımlar gibi görünecek ama zamanla yaratacağı değişimden ve bu değişimin dünyamız için olumlu etkilerinden çok eminim.
