Birleşmiş Milletler’in 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi dünyanın daha çevre dostu olmasını hedef alan 17 maddeyi sıralarken sanat dünyası da bu hedeflerden sorumlu üretim ve tüketim maddesi etrafında şekilleniyor. Çağın en güncel sorunlarından olan iklim değişikliği ve doğal kaynakların azalması; birçok sanatçıyı sürdürülebilirlik kavramı üzerine düşünmeye iterken sanatçıların, bu kavramı ele alan ve irdeleyen işler ortaya koyma arzularını tetikliyor.
SÜRDÜRÜLEBİLİR SANAT NASIL BAŞLADI?
Sanat, tasarım ve sürdürülebilirliğin ilişkisine daha yakından bakıldığında bu birlikteliğin temellerinin oldukça eskiye dayandığını söylemek mümkün. Zira 1950’li yıllardan başlayarak sanatta hızlı değişimler yaşanırken minimalizm, kavramsal sanat ve toprak sanatı gibi hareketler ortaya çıktı. Bu sanat hareketlerinin ortaya çıkmasındaki önemli etkenin, kapitalizmin popüler kültür ile hareket etmesi ve sanat akımlarının da tüketim toplumunu model alması olduğu söyleniyor.
Sürdürülebilir sanatın kökenleri, modern sanat tarihçisi ve küratör kimlikleriyle bilinen Maja ve Reuben Fowkes’a göre 1960’ların sonlarındaki kavramsal sanata dayanıyor. Bu durumun özünde sanat sisteminin işleyişinin sorgulanması yatıyor. Kimi uzmanlar, sürdürülebilirlik kavramını Berlin Duvarı’nın yıkıldığı 1989 yılıyla, Soğuk Savaş’ın bitimiyle ve bu gelişmelerin ardından oluşan küresel yeni bir farkındalığın doğuşu ile ilişkilendiriyor.
Maja ve Reuben Fowkes’un savundukları, sanatçının sosyal bir rol üstlendiği bağımsız bir sanat türü tanımının yanı sıra bu alanda önemli düşünsel katkılara imza atan Dr. Sacha Kagan ve Volker Kirchberg gibi sanat ve sürdürülebilirlik kavramlarını daha geniş çerçevelerde ele almayı tercih edenler de bulunuyor. Ancak bazı çevrelerse hâlâ sürdürülebilir sanat terimini reddedip, “insanları sürdürülebilirlik konusunu düşünmeye iten sanat eserleri” ifadesini kullanmayı tercih ediyor.
Sürdürülebilirlik kavramıyla modern sanatın ilişkisi konulu tartışmaların daha net bir şekilde ve kamuoyuna açık metinler aracılığıyla başlamasının tam olarak 2000’lerin başında gerçekleştiğini söylemek mümkün. Bunun erken örneklerinden biri Berlin Sanat Akademisi’nin 2002 yılında, Johannesburg Dünya Zirvesi’nin hemen öncesinde düzenlediği konferanstır. Bu konferans ve sonrasında ortaya çıkan Tutzinger Manifestosu da bu alanın en temel ve ilk metinlerinden biri olarak kabul ediliyor.
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK KAVRAMININ ALTINI ÇİZEN ESERLER
Sürdürülebilirlik temasına gönderme yapan eserler; ileri dönüştürülmüş olarak tanımlanan malzemelerden veya yeryüzü kaynaklarına zarar vermeyen süreçler sonucu üretilmiş objelerden türetiliyor. Çalışmalarda zaman içinde malzeme, içerik ve söylemler çeşitlilik kazandıkça farklı disiplinler de dâhil edilerek tüm dünyada bu temada üretilen işlerin hızla yaygınlaştığını görebilmek mümkün.
Arazi sanatı, ilk olarak 1960’ların sonunda kavramsal sanat hareketinin bir alt kategorisi olarak ortaya çıktı.
Doğanın gücünü ve güzelliğini vurgulamak için ücra yerlerde yaratılan, arazinin dokusuyla bütünleşen yapıtlar olarak tanımlanan arazi sanatı, sürdürülebilir sanatın en iyi örneklerinden. Yeryüzü sanatı olarak da bilinen arazi sanatı, ilk olarak 1960’ların sonunda kavramsal sanat hareketinin bir alt kategorisi olarak ortaya çıktı.
Eserinde, doğaya insan tarafından yapılan çarpıcı müdahaleyi gözler önüne seren sanatçı Robert Smithson’a ait Spiral Jetty isimli çalışma yeryüzü sanatının başı çeken yapıtlarından biri olarak biliniyor. 1970’te Utah’ta Great Salt Lake’de çamur, tuz kristalleri ve kayadan yapılan yarım kilometre uzunluğundaki bu eser, zaman içinde toprakla birlikte hareket ederek tüm çevreyi bir parçası olarak düşündürüyor.
Günümüzde global arenada sürdürülebilirlik kavramını bir kez daha sorgulayan ve sorgulatan pek çok esere rastlıyoruz. Alman asıllı sanatçı Liina Klauss’un Bali’de çağdaş tasarımla öne çıkan ve sıfır atık felsefesini benimseyen Katamama Suits’deki atık flip-flop kullanılarak üretilen 5000 Lost Soles isimli eseri ise deniz kirliliğine ayna tutuyor. 2017’de Endonezyalı sanatçı Eko Nugroho tarafından evsel atıklar kullanılarak ortaya konulan Bouquet of Love eseri de Bali’deki çevre kirliliği sorununa dikkat çekiyor. Japon sanatçı Tanabe Chikuunsai imzalı OMM Müzesi’nde yüzde 90’ı geri dönüşümlü malzemeden yapılan bambu heykeli, bambu işçiliği ve çağdaş sanatın flörtünü gözler önüne seriyor.
