21. yüzyılın sonuna kadar hedeflenen 1,5 °C kritik eşiği beklenenden çok daha hızlı gerçekleşmesini Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu ve TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş Sürdürülebilir Üretim dergisi için değerlendirdi.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) Paris Anlaşması, 187 ülkenin 2020 yılından başlayarak, küresel iklim sistemini koruma, iklim değişikliğiyle savaşım ve/ya da sınırlandırmaya yönelik salım azaltım yükümlülüklerini daha doğrusu ‘niyetlerini’ kapsayan yasal olarak bağlayıcı bir ‘sürekli’ küresel anlaşmadır. Paris Anlaşması’nın ana amacı, küresel sıcaklık artışını sanayi öncesi referans dönemi (1850-1900) düzeylerinin 2 °C’nin olabildiğince altına çekmek ya da olanaklıysa sıcaklık artışını 1,5 °C’de durdurmanın yanı sıra, sırasıyla düşük sera gazı salımlı, sürdürülebilir ve iklim direngen bir toplum ve kalkınma yoluyla uyumlu finansman akışının sağlanması olarak belirlenmiştir. Paris Anlaşması’nın küresel sıcaklıklardaki artışın sınırlandırılmasına yönelik uzun süreli hedefine ulaşmak için, taraf ülkelerin ana amacı, olabilecek en kısa sürede başta karbondioksit (CO2) gelmek üzere sera gazlarının salımlarının küresel tepe noktasından yüzyılın ortasına kadar iklimin dengeli olduğu bir yerküre amacına uygun olarak hızla azaltılması şeklinde özetlenebilir.
Copernicus İklim Değişikliği Merkezi’nin 10 Ocak 2025’te yayımladığı yıllık küresel iklim değerlendirmesine göre, 2024 yılı aletli gözlemlerle ölçülen küresel yıllık ortalama yüzey (kara ve deniz) sıcaklığı kayıtlarındaki en sıcak ve 1.6 °C’lik yıllık değişim (anomali) ile sanayi öncesi referans dönemine kıyasla sıcaklık artışının 1.5 °C’nin üzerine çıktığı ilk yıldır (Şekil 1). Ayrıca 2024, atmosferdeki CO2 tutarının 2 milyon yıldır görülmemiş rekor seviyelere ulaştığı yıl olmuştur. Başka bir deyişle, 1.5 °C eşik değeri başlangıçta 2015 ve 2016 yıllarındaki siyasi ve diplomatik beklenti ve bilimsel öngörülerden çok daha hızlı bir biçimde aşılmış oldu. 2024’ten önceki en sıcak yıl 2023 yılıydı. Bu yıl da küresel yüzey sıcaklığı 1,48 °C yıllık değişim ile 1.5 °C eşiğini aşmamakla birlikte kayıtlardaki en sıcak ikinci yıl oldu (Şekil 1).
DAHA GÜÇLÜ HEDEF VE YÜKÜMLÜLÜKLER GEREKTİRİYOR
Paris Anlaşması 2016’da yürürlüğe girdiğinde, küresel ısınmanın 1,5 °C eşiğini aşacağı konusundaki tartışmalarda, bunun ancak 2030’larda olabileceğine ilişkin genel bir uzlaşma söz konusuydu. Gelinen noktada, 2017 yılından başlayarak küresel sıcaklık değişimlerine ilişkin ayrıntılı küresel verilere dayalı analiz ve değerlendirmelerimizi dikkate alarak öngördüğümüz gibi, küresel ısınmanın o yıllarda düşünülenden çok daha kısa sürede 1,5 °C eşiğini aşma aşamasına geldiğini ve önümüzdeki beş yıllık dönemde de en az bir yılın bir kez daha bu eşiği aşma olasılığının yüksek olduğunu görmekteyiz.
Küresel ısınma hedefindeki bu başarısızlık ve yakın geleceğe ilişkin başarısızlık öngörüsü, BM 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi – Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 13 – İklim Eylemi kapsamında kabul edilmiş olan “1,5 °C küresel ısınma düzeyinin başarılmasına yönelik sürdürülebilir kalkınma yolları” ile “Sanayi öncesi döneme göre 1,5 °C daha sıcak bir dünyada, sürdürülebilir kalkınmaya erişim, yoksulluğun ortadan kaldırılması ve sosyal eşitsizliğin azaltılması yolları” gibi iklim eylemlerinin başarı şansı da zora girmiştir. Tüm bunlar Paris Anlaşması kapsamındaki küresel iklim değişikliği mücadelesinin başarılı olmadığını açıkça ortaya koymaktadır. Ancak bu, Paris Anlaşması’nın ihlal edildiği anlamına gelmez. Taraf ülkelerin küresel ısınma oranını kontrol altına almak ve Paris Anlaşması’nın ihlal edileceği noktayı geciktirmek için daha kararlı adımlar atmaları, daha güçlü hedef ve yükümlülükleri kabul etmelerinin gerekliliğini vurgular.
2030’A KADAR YENİ BİR HEDEF BEKLENMİYOR
Paris Anlaşması’nın küresel ısınmayı zayıflatma hedefi aynı zamanda yıllık sıcaklık artışını 2030’a kadar 1850-1900 dönemine kıyasla 2 °C’nin olabildiğince altına çekmeyi de içerdiği için, olasılıkla 2030 yılına kadar yeni bir küresel ısınma eşik değeri belirlenmeyecektir. Sonrası için birincil küresel ısınma hedefi 2 ya da 2,5 dereceye yükseltilebilir.
DURUM DAHA KÖTÜYE GİDERSE
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 1.5 Derece Küresel Isınma Özel Raporu (2018), 1.5 derecelik sıcaklık eşiğine ulaşılmasının yaklaşık 1 milyar insanı su stresi ve çölleşmeye maruz bırakacağını bildiriyor. Bu kapsamda, iklim uyumu maliyetinin ve tarımda ortaya çıkabilecek hasarın 63 milyar dolar olacağı tahmin ediliyor. Ayrıca, türlerin yaklaşık yüzde 14’ünün yok olma riskiyle karşı karşıya kalması, yüzde 24 daha fazla insanın sel ve taşkın riski altında kalması, mercan resiflerinin yüzde 90’a kadar azalması ve vektör kaynaklı hastalıkların daha yaygın hale gelmesi bekleniyor.
Durum kötüye giderse, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin daha da kötüleşmesi bekleniyor. 1,5°C’lik bir ısınmaya kıyasla 2°C’lik bir ısınma, Avrupa ve Akdeniz havzasındaki kuraklık, sıcak hava dalgası olayları ve orman yangınlarının 10 yılda bir oluşma olasılıklarını yaklaşık 2-4 kat ve aşırı kara yağışlarını yaklaşık 1,5-2 kat artıracaktır.
Kısa Kaynaklar
Jarvis, A. and Forster, P. M. 2024. Estimated human-induced warming from a linear temperature and atmospheric CO2 relationship. Nature Geoscience, 17(12), 1222-1224.
https://climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2023; erişim, 10 Ocak 2024.
https://climate.copernicus.eu/copernicus-third-warmest-september-record-amid-persistently-high-ocean-temperature; erişim, 15 Ekim 2025.
Türkeş, M. 2023. Küresel İklim Değişikliği: Nedenleri, Sonuçları ve İklim Diplomasisi. İçinde: Çevre Diplomasisi ve Türkiye (Çok yazarlı ve Editörlü kitap). Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılına Armağan, s.281-342, ISBN 978-625-6455-01-6, İmge Kitabevi, Ankara.
